Xơ vữa động mạch là gì? Nguyên nhân gây bệnh và cách phòng tránh hiệu quả

Xơ vữa động mạch là gì? 

Xơ vữa động mạch là tình trạng lòng động mạch bị các mảng xơ vữa (cholesterol, chất béo, đại thực bào, mô liên kết, tế bào cơ trơn, canxi, fibrin…) tích tụ bám vào, làm tắc nghẽn và cản trở sự lưu thông máu, gây thiếu oxy đến các mô. Không chỉ vậy, sự vỡ ra của các mảng xơ vữa này còn có thể gây ra cục máu đông, dẫn đến đột quỵ và nhiều bệnh lý khác.

Khi tế bào nội mạc trong lòng động mạch bị tổn thương, không tiết được prostacyclin, dẫn đến không bảo vệ thành mạch được. Lúc này, tiểu cầu kết tập ở vùng tổn thương, giải phóng yếu tố tăng trưởng để chữa lành mô cũng như kích thích tế bào cơ trơn đến và phát triển tại lớp nội mạc. Bên cạnh đó, các đại thực bào được hình thành từ các bạch cầu đơn nhân ở vị trí tổn thương sẽ thực bào các LDL – C tạo nên những tế bào bọt. Các tế bào bọt khi kết hợp với nhau tạo thành các vệt lipid chứa đầy chất béo, sẽ vỡ ra khi quá tải và hình thành các mảng xơ vữa.

Xơ vữa động mạch có thể xảy ra các động mạch lớn và trung bình như động mạch vành, động mạch cảnh, động mạch não, động mạch chủ, động mạch các chi lớn và các nhánh. Đây là một trong những nguyên nhân gây nên các bệnh về tim mạch như bệnh mạch máu ngoại vi, gây nên các cơn đau tim và đột quỵ.

Nếu có các dấu hiệu như đau, tê tay chân hoặc không thoải mái trên tim mạch (đau ngực, khó thở…), bệnh nhân nên gặp bác sĩ càng sớm càng tốt để được chẩn đoán và điều trị sớm, tránh để tình trạng bệnh nghiêm trọng hơn.

Những dấu hiệu và triệu chứng của xơ vữa động mạch

Bạn có thể không nhận thấy các triệu chứng cho tới khi động mạch gần như tắc nghẽn hoặc khi có các cơn đau tim, đột quỵ. Lúc đó, có thể thấy các triệu chứng sau:

• Liên quan đến động mạch vành và cơn đau tim: Loạn nhịp tim, đau thắt ngực, khó thở, mệt mỏi, buồn nôn, nôn, đổ mồ hôi.
• Do ảnh hưởng đến não bộ: Tê yếu tay chân; lơ mơ, suy giảm nhận thức; không cử động được cơ mặt và cơ thể; mất thăng bằng; nhức đầu dữ dội; nhìn mờ.
• Do ảnh hưởng đến tứ chi: Đau chân khi đi bộ, tê tay chân hoặc bất cứ nơi nào bị tắc nghẽn.
• Vệt lipid là tổn thương đầu tiên có thể nhìn thấy rõ trong quá trình xơ vữa động mạch phát triển.
• Vết thương chậm lành do giảm lưu thông máu.

Tác động của xơ vữa động mạch đối với sức khỏe 

Xơ vữa động mạch gây tắc nghẽn mạch máu, cản trở sự lưu thông máu dẫn đến tê, đau ở bất cứ nơi nào bị tắc nghẽn. Bên cạnh đó, khi các mảng xơ vữa vỡ ra tạo cục máu đông sẽ gây các cơn đau tim, đột quỵ nguy hiểm đến tính mạng.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh xơ vữa động mạch

Xơ vữa động mạch có thể dẫn đến các bệnh lý sau: Bệnh động mạch vành (CAD), bệnh động mạch cảnh, bệnh động mạch ngoại vi, phình mạch, suy thận.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu có bất kỳ triệu chứng nào nêu trên xảy ra, bạn nên liên hệ ngay với bác sĩ để được kiểm tra và tư vấn. Chẩn đoán và điều trị sớm sẽ giảm nguy cơ tăng nặng của bệnh và giúp bạn mau chóng hồi phục sức khỏe.

Nguyên nhân dẫn đến xơ vữa động mạch

Cholesterol máu cao (đặc biệt là LDL – cholesterol), dẫn đến sự lắng đọng thành các mảng lipid trong động mạch.

Cao huyết áp có thể dẫn đến viêm mạch qua trung gian angiotensin II. Angiotensin II kích thích các tế bào nội mô, tế bào cơ trơn mạch máu và đại thực bào sản xuất các chất trung gian gây xơ hóa (cytokine tiền viêm, anion superoxide, yếu tố tiền huyết khối, yếu tố tăng trưởng…).

Viêm (viêm khớp, bệnh lupus, bệnh vảy nến, viêm ruột…).

Béo phì, đái tháo đường: Bệnh đái tháo đường làm sản sinh các gốc tự do làm tổn thương tế bào nội mạc và thúc đẩy xơ vữa động mạch.

Hút thuốc lá: Nicotin và các hóa chất độc hại khác trong thuốc lá ảnh hưởng xấu đến tế bào nội mô mạch máu, làm tăng LDL – C và giảm HDL – C và thúc đẩy sự co thắt mạch máu.

Bệnh thận mạn: Thúc đẩy sự phát triển xơ vữa.

Những ai có nguy cơ mắc phải xơ vữa động mạch?

Các đối tượng sau sẽ dễ bị Xơ vữa động mạch:

• Người có bệnh nền là rối loạn lipid máu, cao huyết áp, béo phì, đái tháo đường…;
• Người ít vận động;
• Người hút nhiều thuốc lá, uống nhiều rượu;
• Người thường xuyên bị stress, căng thẳng, trầm cảm lo âu.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc xơ vữa động mạch

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc Xơ vữa động mạch, bao gồm:

• Tuổi tác: Tuổi càng cao càng dễ mắc phải xơ vữa động mạch;
• Tiền sử gia đình mắc bệnh tim sớm, xơ vữa động mạch;
• Béo phì, béo bụng;
• Chế độ ăn uống không lành mạnh: Không ăn trái cây, ăn nhiều chất béo bão hòa, uống nhiều rượu;
• Ít vận động, không tập luyện thể dục thường xuyên;
• Thường xuyên bị căng thẳng.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán xơ vữa động mạch

Bác sĩ tim mạch sẽ nghe tiếng tim để xem có các âm thanh bất thường nào không (tiếng rít khi máu chảy qua động mạch bị tắc nghẽn…). Khi có nghi ngờ xơ vữa động mạch, bác sĩ có thể yêu cầu thêm các xét nghiệm:

• Xét nghiệm máu để xác định nồng độ cholesterol trong máu, đặc biệt là LDL – C và triglyceride;
• Xét nghiệm sự hiện diện của lipoprotein a, apoprotein B trong thành mạch, protein CRP (đặc trưng cho phản ứng viêm) trong máu;
• Siêu âm Doppler để xem động mạch có bị tắc nghẽn không;
• Đo chỉ số huyết áp cổ chân – cánh tay (ABI) để xem có bị tắc nghẽn động mạch các chi không;
• Chụp MRI hoặc CT;
• Chụp X quang ngực;
• Đo điện tâm đồ;
• Kiểm tra khả năng chịu đựng của cơ thể, nhịp tim, huyết áp sau khi tập thể dục.

Phương pháp điều trị hiệu quả

Tùy vào thể trạng bệnh nhân và mức độ nghiêm trọng của bệnh mà bác sĩ sẽ kê đơn thuốc và áp dụng những phương pháp điều trị phù hợp.

Thay đổi lối sống:

• Giảm lượng chất béo tiêu thụ và tập thể dục thường xuyên .

Dùng thuốc: 

• Thuốc hạ cholesterol: Statin, fibrate, nhựa gắn acid mật;
• Thuốc hạ huyết áp: Thuốc ức chế men chuyển ACE, thuốc chẹn thụ thể angiotensin (ARB), thuốc chẹn β;
• Thuốc chống kết tập tiểu cầu (ngăn cục máu đông gây tắc nghẽn mạch): Aspirin, clopidogrel. Hoặc có thể sử dụng các t.huốc chống đông máu như warfarin, heparin…

Phẫu thuật:

• Phẫu thuật bắc cầu mạch vành;
• Điều trị tan huyết khối (thrombolysis);
• Đặt stent nong mạch vành;
• Phẫu thuật cắt mạch máu.

Lưu ý: Các loại thuốc khi dùng phải tuân thủ theo sự hướng dẫn của bác sĩ.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của xơ vữa động mạch

Chế độ sinh hoạt:

• Tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ trong việc điều trị.
• Điều trị các tình trạng liên quan đến xơ vữa động mạch như tăng cholesterol máu, tăng huyết áp, béo phì, đái tháo đường…
• Thường xuyên tập thể dục để giúp cơ tim khỏe mạnh và tăng cường lưu thông máu. Nên có ít nhất 75 phút tập thể dục cường độ cao mỗi tuần hoặc 150 phút/tuần tập thể dục cường độ vừa phải.
• Nên cai thuốc lá.
• Duy trì cân nặng ở mức vừa phải.
• Duy trì lối sống tích cực, hạn chế sự căng thẳng.
• Liên hệ ngay với bác sĩ khi cơ thể có những bất thường trong quá trình điều trị.
• Theo dõi huyết áp, lượng cholesterol máu và đường huyết định kỳ.
• Bệnh nhân cần lạc quan vì tâm lý có ảnh hưởng rất lớn đến điều trị.

Chế độ dinh dưỡng:

• Cần có 1 chế độ ăn uống lành mạnh với nhiều trái cây và rau củ quả, ngũ cốc, các loại đậu, các sản phẩm làm từ sữa ít béo, thịt gia cầm và cá (không ăn da), dầu thực vật.
• Tránh các thức ăn và đồ uống nhiều đường (đồ uống có gas, kẹo…). Theo AHA, không nên sử dụng quá 100 calo đường/ngày ở phụ nữ và không quá 150 calo đường/ngày ở nam giới.
• Tránh thức ăn có nhiều muối (nên dùng < 2300 mg natri/ngày, lý tưởng nhất là < 1500 mg natri/ngày).
• Tránh các thực phẩm từ chất béo không lành mạnh (thức ăn nhanh, đồ nướng, đồ chiên rán nhiều dầu, thực phẩm đóng hộp…) và thay thế bằng chất béo không bão hòa (dầu oliu, bơ, các loại đậu…).

Phương pháp phòng ngừa xơ vữa động mạch hiệu quả

Để phòng ngừa bệnh hiệu quả, bạn có thể tham khảo một số gợi ý dưới đây:

• Duy trì thói quen sống lành mạnh, thường xuyên tập thể dục nâng cao sức khỏe.
• Tập bỏ những thói quen xấu có hại cho sức khỏe như hút thuốc…
• Có chế độ ăn phù hợp, ít chất béo bão hòa, ít muối…